Cà gai leo còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như cà gai dây, cà vạnh, cà lù, cà bò và có tên khoa học là Solanum procumbens thuộc họSolanaceae. Cây này thường được trồng phổ biến ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Hãy khám phá các công dụng và cách sử dụng cây cà gai leo qua bài viết dưới đây.
1. Cây cà gai leo là gì?
Cà gai leo là một loại cây leo nhỡ, phân nhánh nhiều, chiều dài cây trung bình từ 60 – 100 cm. Lá của cây cà gai leo có màu xanh, mọc so le, hình trứng hoặc thuôn dài, gốc lá hình lưỡi rìu hoặc hơi tròn; mặt dưới lá hình sao, nhiều lông mềm màu trắng nhưng không nhám, mặt trên của lá có gai. Cây ra hoa từ tháng 4 đến tháng 9 và kết quả từ tháng 9 đến tháng 12.
Quả của cây cà gai leo là quả mọng bóng, màu đỏ, hình cầu với đường kính dao động từ 7 – 9 mm. Hạt có màu vàng nhạt, hình dạng thận hình đĩa, kích thước 3 x 2 mm. Các loại cà gai leo nhiều gai sẽ có cành xòe rộng.
Cà gai leo là một loại cây thuốc nam có vị hơi the, tính ấm, và được coi là có tác dụng giải độc gan hiệu quả nhất hiện nay. Trong Y Học Cổ Truyền, cà gai leo được ghi nhận có tác dụng làm ổn định tế bào gan và tăng cường chức năng gan. Y Học Hiện Đại cũng đã nghiên cứu và chứng minh, cà gai leo chứa các hoạt chất quý có lợi cho gan. Đặc biệt, cây thuốc này hỗ trợ điều trị viêm gan B rất hiệu quả. Cà gai leo là một trong số ít vị thuốc nam có tác dụng tốt đối với bệnh nhân viêm gan B (Cây được chú ý đặc biệt với hiệu quả hỗ trợ điều trị viêm gan B nhờ các hoạt chất kháng virus viêm gan B mạnh mẽ. Gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện rằng sau 6 đến 8 tháng sử dụng nước sắc cây cà gai leo liên tục, bệnh có thể chuyển về âm tính).
Có nhiều cách phân loại cà gai leo:
- Dựa vào màu hoa, cà gai leo được chia thành hai loại: hoa trắng và hoa tím. Cà gai leo hoa trắng có dây nhỏ hơn, thường được sử dụng nhiều trong công nghiệp dược phẩm để chế biến thuốc, trong khi cà gai leo hoa tím với dây lớn ít được sử dụng hơn và chủ yếu được trồng để làm hàng rào.
- Dựa theo vùng miền, cà gai leo được chia làm hai loại: cà gai leo miền Trung có thân cây cằn cỗi, màu nâu đất và rất cứng cáp, cà gai leo miền Bắc và miền Nam thường có màu xanh, bụ bẫm, dễ trồng và dễ chăm sóc.
- Dựa theo đặc điểm và tính chất, cà gai leo có thể được phân thành cà gai leo khô và cà gai leo tươi.
Cà gai leo chứa nhiều thành phần chất hóa học quan trọng như: Flavonoid, saponin, sterol, acid amin, alkaloid,… Bên cạnh đó, phần lá và rễ có nhiều dược tính hỗ trợ cho sức khỏe con người, bao gồm các chất như: Solamnia A, Solamnia B, glycoalkaloid, cholesterol, 3beta hydroxy 5 alpha pregnan 16 on, dihydro lanosterol… Vì vậy, cà gai leo có rất nhiều công dụng trong việc chữa bệnh.
2. Công dụng và cách dùng cà gai leo
Như đã đề cập trên, cây cà gai leo có rất nhiều tác dụng đối với sức khỏe. Các bộ phận thường được sử dụng nhất để chữa bệnh là rễ (thích gia căn), dây (thích gia đằng). Rễ, cành lá và quả có thể được thu hái quanh năm, rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô hoặc sấy khô để sắc uống, hoặc có thể dùng khi tươi.
Thành phần hóa học chính của cây cà gai leo gồm có alcaloid và flavonoid ở rễ, alcaloid ở dây. Cây được dùng để điều trị phong thấp, sâu răng, đau nhức xương khớp, cảm cúm, ho, ho gà, dị ứng cũng như trị rắn độc cắn, giải độc rượu, bia và chống say tàu xe. Hiện tại, cà gai leo đã được nghiên cứu và chứng minh có tác dụng điều trị bệnh viêm gan virus, xơ gan và hỗ trợ điều trị ung thư gan. Ngày dùng
16 – 20 g dưới dạng thuốc sắc.
Một số nghiên cứu về công dụng của cây cà gai leo đã cho kết quả rất khả quan trong việc làm thuốc chữa viêm gan, đặc biệt là viêm gan B mạn tính thể hoạt động. Điều này mang đến một hy vọng lớn khi mà thuốc tây chữa bệnh này thường có giá rất cao và kèm theo nhiều tác dụng phụ. Cây cà gai leo còn được biết đến với khả năng làm giảm nhanh các triệu chứng như mệt mỏi, đau tức hạ sườn phải, nước tiểu vàng, da niêm mạc vàng,… Đồng thời, thuốc từ cà gai leo không gây tác dụng phụ qua các thử nghiệm và lâm sàng. Nghiên cứu đã chứng minh cây cà gai leo có tác dụng trong việc điều trị viêm gan do virus, xơ gan và hỗ trợ trị ung thư gan.
Các hoạt chất có trong cà gai leo, đặc biệt là glycoalcaloid, giúp làm chậm sự tiến triển của xơ và giảm mức độ xơ ở giai đoạn sớm. Hai nghiên cứu khoa học từ 1987 đến 2000 do Viện dược liệu Trung ương thực hiện đã công bố tác dụng của cà gai leo trong việc ngăn chặn xơ gan. Đó là “Nghiên cứu tác dụng ức chế quá trình xơ của cà gai leo trên mô hình gây xơ gan được thực nghiệm” và “Nghiên cứu công dụng trên collagenase của cà gai leo”. Các nghiên cứu khác cũng đã chứng minh rõ rệt điều này.
Dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo có hiệu quả chống oxy hóa rất tốt, chống viêm giúp giảm tổn thương do oxy hóa gây ra, bảo vệ gan. Trong nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Bích Thu và cộng sự, đã công bố dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo và Glycoalcaloid đều có tác dụng chống oxy hóa với hiệu quả lần lượt là 47,5% và 38,1%.
Nghiên cứu đã chỉ ra sự tác dụng của dịch chiết cà gai leo trong việc ức chế một số dòng tế bào ung thư do virus, như tế bào ung thư gan (Hep 3B, PLC/PRF), ung thư cổ tử cung… Đồng thời, nó còn ức chế được gen gây ung thư do virus. Một số công trình nghiên cứu khác cũng đã chứng minh rằng cà gai leo chữa bệnh gan rất hiệu quả. Cây này giúp kích thích quá trình tái sinh tế bào gan, chống viêm mạnh, giảm men gan rất tốt. Từ những kết quả nghiên cứu trên, có thể thấy rằng cà gai leo là một trong những dược liệu được nghiên cứu bài bản với những công dụng hỗ trợ điều trị bệnh viêm gan, ngăn ngừa xơ gan tiến triển, hạ men gan, giải độc và bảo vệ gan rất hiệu quả.
Theo Đông y, cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc, có tác dụng tán phong thấp, chữa đau lưng, nhức xương, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, giảm đau, cầm máu, trị rắn độc cắn, viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ. Một số bài thuốc thường dùng từ cà gai leo như:
- Chữa viêm gan, xơ gan, hỗ trợ chống tế bào gây ung thư: Cà gai leo (thân, rễ, lá) 30g, cây dừa cạn 10g, cây chó đẻ răng cưa (diệp hạ châu) 10g. Tất cả sao vàng, sắc uống hàng ngày một thang.
- Chữa tê thấp, đau lưng, nhức mỏi: Cà gai leo 10g, dây gấm 10g, thổ phục linh 10g, kê huyết đằng 10g, lá lốt 10g. Sao vàng, sắc uống ngày 1 thang. Liên tục từ 10 – 30 thang.
- Chữa ho gà, suyễn: Cà gai leo 10g, thiên môn 10g, mạch môn 10g. Sắc ngày 1 thang chia 3.
- Bài thuốc trị cảm cúm, bệnh dị ứng, ho gà, đau lưng, đau nhức xương, thấp khớp, rắn cắn: Dùng 16 – 20g rễ hoặc thân lá cà gai leo sắc uống hàng ngày.
- Giải rượu: Theo kinh nghiệm, cà gai leo dùng chữa ngộ độc rượu rất tốt. Sắc 100g cà gai leo khô với 400ml nước còn 150ml, uống trong ngày khi thuốc còn ấm. Hoặc dùng 50g cà gai leo khô hãm với nước sôi và cho người say rượu uống thay nước đến khi tỉnh.
- Chữa ho do viêm họng: Dùng rễ hoặc thân lá cà gai leo 15g, lá chanh 30g, sắc uống làm 2 lần trong ngày khi thuốc còn ấm. Dùng trong 5 – 7 ngày.
- Hỗ trợ chữa bệnh gan (viêm gan B, xơ gan…): Dùng 35g rễ hoặc thân lá cà gai leo, sắc với 1 lít nước, còn lại 300ml chia làm 3 lần uống trong ngày, giúp hạ men gan và giải độc gan rất tốt.
Với những bệnh nhân viêm gan B đang điều trị bằng thuốc…
Kháng virus dù chưa hiệu quả, người có men gan cao, mỡ máu, bệnh nhân xơ gan, u gan, suy giảm chức năng gan do nhiều yếu tố và những người hay tiếp xúc với rượu bia, cần biết cách sử dụng cây cà gai leo đúng quy trình:
Hằng ngày sử dụng 40 gam hãm với nước sôi hoặc sắc để uống.
Có thể kết hợp với mật nhân và cây xạ đen theo liều lượng:
- Cà gai leo: 30 gam
- Cây mật nhân: 10 gam
- Cây xạ đen: 30 gam
Đem các vị thuốc rửa sạch, rồi sắc hoặc hãm với 1,5 lít nước, đun nhỏ lửa và giữ sôi nhẹ thêm khoảng 10 phút. Chắt nước uống trong ngày (nên uống khi còn nóng để vị thơm ngon hơn).
Những điều cần lưu ý khi sử dụng cà gai leo để trị bệnh gan:
- Kiểm tra kĩ nguồn gốc thuốc: Cà gai leo cần được kiểm soát chất lượng và nguồn gốc xuất xứ chặt chẽ…
- Tránh nhầm lẫn giữa các loại cây cùng họ. Có thể nhầm lẫn cà gai leo với các loài khác như cà tàu, cà độc dược, cà dại, đặc biệt khi dược liệu đã được sơ chế và với những người không có chuyên môn…
Nếu thuốc không đảm bảo chất lượng, việc sử dụng cà gai leo không chỉ kém hiệu quả mà còn có thể gây ngộ độc, gây gánh nặng cho gan và làm bệnh tình nặng hơn, cần tư vấn sử dụng thuốc bởi thầy thuốc chuyên môn.
Trong số các dược liệu quý có lợi cho gan, cà gai leo được xếp vào nhóm hàng đầu. Từ xa xưa, rễ và thân cây cà gai leo đã được ông cha ta sử dụng để chữa bệnh gan, gan yếu, mẩn ngứa. Không chỉ vậy, cây cà gai leo còn được dùng để thanh lọc và giải độc cơ thể. Thông thường, người ta phơi khô rễ và thân loại cây này, sau đó sắc nước uống trong các trường hợp vàng da, chướng bụng, mệt mỏi, say rượu…
.
.