Cây xạ đen được xem như một loại thần dược do có nhiều công dụng cho sức khỏe. Mỗi loại xạ đen mang lại hiệu quả điều trị khác nhau, vì thế cần phân biệt để chọn lựa loại tốt nhất cũng như tránh tình trạng mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. Tin tức Sức khỏe sẽ giúp bạn khám phá về số loại cây xạ đen có, cũng như công dụng của chúng đối với sức khỏe.
Đặc điểm của cây xạ đen
Trước khi hiểu về các loại cây xạ đen, mời bạn tham khảo các đặc điểm của loại cây này.
Cây xạ đen, tên gọi này của người dân tộc Mường ở tỉnh Hòa Bình, đặc biệt là xạ đen châu Âu, được nghiên cứu có tác dụng điều trị bệnh. Tên khoa học của xạ đen châu Âu là Celastrus hindsii thuộc họ Celastraceae (Dây gối). Trong khi đó, cây xạ đen Hòa Bình, thuộc họ Borraginaceae (Vòi voi), có tên khoa học là Ehretia asperula Zoll.et Mort.
Những bài thuốc dân gian dùng để điều trị đau bụng, đau bụng kinh, bệnh gan và vàng da do gan của người dân vùng cao tỉnh Hòa Bình thường được truyền miệng. Tuy nhiên, những nghiên cứu thực sự về tác dụng ức chế khối u của cây xạ đen được đề cập chủ yếu đối với loài xạ đen Châu Âu – Celastrus hindsii.
Cây xạ đen Celastrus hindsii có những đặc điểm hình thái đặc trưng như sau:
- Là loại dây leo thân gỗ, dài từ 3-10m, mọc thành búi, cành cây tròn. Khi còn non, thân cây có màu xám nhạt, chuyển dần sang màu nâu và sau cùng sẽ thành màu xanh.
- Lá mọc xen kẽ, phiến lá hình bầu dục, dài khoảng 7-12cm, dai, có 7 đôi gân, mép lá có hình răng cưa.
- Chùm hoa mọc ở ngọn hoặc nách lá, dài khoảng 5-10cm, có 5 cánh hoa màu trắng. Cây cái có bầu 3 ô.
- Quả cây có hình trứng, dài 1cm, khi chín có màu vàng, tách ra thành 3 mảnh. Bên trong quả là hạt màu đỏ hồng kèm áo hạt bên ngoài.
- Mùa hoa vào khoảng tháng 3 đến tháng 5, mùa quả kéo dài từ tháng 8 đến tháng 12.
Cây mọc ở vùng núi cao từ 1000-1500m so với mực nước biển và phân bố nhiều ở các nước như Trung Quốc, Việt Nam và Myanmar. Ở Việt Nam, cây xạ đen châu Âu (Celastrus hindsii) phân bố rải rác ở các tỉnh như Hà Nam, Ninh Bình, Quảng Ninh, vườn quốc gia Cúc Phương, Thừa Thiên-Huế, Tây Nguyên,…
Cây xạ đen có mấy loại?
Dựa vào những đặc điểm hình thái, người ta chia cây xạ đen thành các loại như sau:
Cây xạ đen
Thân cây có nhựa đen nhưng ít. Khi thân khô có mùi thơm, lá có mùi nhẹ như thuốc lá và không vỡ vụn khi phơi đủ nắng.
Cây xạ trắng
Hình thái tương tự cây xạ đen nhưng lá xanh nhạt hơn, không có răng cưa. Thân cây cũng không có nhựa màu đen và khi khô không có mùi thơm.
Cây xạ đỏ
Họ cây xạ đỏ và cây xạ đen giống nhau. Thân của cây này có màu đỏ từ gốc lên ngọn. Lá cây hoàn toàn trơn láng, không có răng cưa. Khi nghiền nát, lá phát ra mùi thơm đặc trưng. Hoa của cây xạ đỏ có hình dạng tương tự hoa cây xạ đen nhưng lại mang màu đỏ.
Cây xạ vàng
Thân cây xạ vàng lớn hơn so với cây xạ đen. Lá cây mỏng và không có răng cưa. Khi phơi khô, lá rất dễ nát và giòn. Cả thân và lá cây không tỏa mùi thơm.
Lợi ích của cây xạ đen đối với sức khỏe
Những loại cây xạ đen trên chủ yếu được canh tác ở vùng núi phía bắc. Tuy vậy, xạ đen châu Âu là loại đã được nghiên cứu và có khả năng ức chế khối u. Xác định đúng loài cây xạ đen giúp chúng ta lựa chọn đúng dược liệu để điều trị bệnh hiệu quả hơn.
Cây xạ đen chứa các thành phần như: Polyphenol, sesquiterpen, triterpen, acid amin, flavonoid,… Những thành phần này khiến cây xạ đen có nhiều tác dụng khác nhau đã được nghiên cứu như:
- Khả năng ức chế khối u: Nhờ vào hợp chất hoạt tính như polyphenol, flavonoid, quinone, cây xạ đen ngăn chặn sự phát triển và di căn của tế bào ung thư.
- Chống oxy hóa: Flavonoid, saponin, quinone,… có tác dụng chống lại gốc tự do, bảo vệ tế bào khỏi những tác hại của các gốc tự do.
- Kháng khuẩn: Saponin, triterpenoid là những chất có khả năng kháng khuẩn, bảo vệ cơ thể tránh tác nhân gây bệnh viêm nhiễm.
Một số lưu ý khi sử dụng cây xạ đen
Những cây xạ đen khác họ với xạ đen mà các bài thuốc truyền thống sử dụng chưa được nghiên cứu rõ ràng. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của dân tộc Mường, cây xạ đen khác vẫn có thể ảnh hưởng tình trạng bệnh như đau bụng, vàng da do gan,…
Mặc dù cây xạ đen chưa được đưa vào phác đồ điều trị bệnh hiện đại, nhưng các nghiên cứu về khả năng kháng khối u của nó là bước đầu để hỗ trợ điều trị ung thư. Để sử dụng cây xạ đen một cách an toàn, cần lưu ý:
- Tránh dùng quá liều lượng cho phép. Nếu quá liều có thể gây hạ huyết áp, dẫn đến hoa mắt, chóng mặt.
- Nên sử dụng thuốc hoặc trà từ cây xạ đen trong ngày sau khi nấu hoặc pha, không để qua đêm hay trữ trong tủ lạnh vì có thể gây đau bụng, đầy bụng và đi ngoài.
- Tác dụng phụ của cây xạ đen bao gồm gây buồn ngủ. Người dùng xạ đen ở liều lượng cho phép sẽ có tác dụng an thần, giúp ngủ ngon.
- Người suy thận hoặc mắc các bệnh thận khác không nên sử dụng xạ đen. Với những đối tượng này, cần tuân thủ tuyệt đối liều lượng do bác sĩ chỉ định cho tất cả các loại thuốc đang sử dụng.
- Không tự ý thay đổi liều lượng hoặc phối hợp với dược liệu khác. Tăng hoặc giảm liều lượng có thể gây ra tác dụng không mong muốn khi sử dụng. Tự ý phối hợp dược liệu khác thậm chí có thể gây tương tác thuốc nguy hiểm.
- Phụ nữ mang thai, phụ nữ đang cho con bú và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng xạ đen để điều trị ung thư.
Như vậy qua bài viết, bạn đã hiểu biết về các loại cây xạ đen. Dựa vào các đặc điểm hình thái bên ngoài của chúng để chọn đúng loại xạ đen có hoạt tính trong hỗ trợ điều trị bệnh. Điều này cũng giúp tránh được việc mất tiền oan mà không hiệu quả. Quan trọng nhất vẫn là nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng dược liệu với mục đích điều trị.