Với người dân Nam bộ, cây trâm bầu là một loài cây rất quen thuộc. Thậm chí, cây này còn được đưa vào thơ ca, âm nhạc bởi các nghệ sĩ. Trâm bầu thường phát triển tự nhiên ở ven kênh rạch. Trước đây, nó được sử dụng làm thuốc trị giun hiệu quả. Ngày nay, y học hiện đại đã khám phá ra nhiều lợi ích chữa bệnh khác của cây trâm bầu.
Đặc tính của cây trâm bầu
Trâm bầu (tên khoa học Combretum quadrangulare) còn được gọi dưới nhiều tên khác như: Chưng bầu, tim bầu, song re, săng kê. Cây này có nguồn gốc từ các quốc gia Đông Á, trong đó Việt Nam có khá nhiều. Trâm bầu có thể sống ở môi trường nước ngọt, nước mặn hoặc đất chua phèn. Ở Việt Nam, cây trâm bầu mọc rất nhiều ở ven kênh rạch, đặc biệt ở các tỉnh miền Nam. Từ lâu, cây đã được khai thác chủ yếu để làm củi.
Cây trâm bầu thuộc loại cây bụi, thân gỗ nhỏ và có thể cao tới 10m – 12m. Thân cây có nhiều cành ngắn, lá mọc đối nhau, hai mặt lá có lông. Hoa trâm bầu nhỏ, màu vàng, mọc thành cụm ở nách lá. Quả trâm bầu có 4 cánh mỏng, bên trong có chứa hạt hình thoi.
Lá, hạt và rễ của cây trâm bầu được sử dụng để làm thuốc. Lá và rễ có thể thu hái quanh năm. Hạt trâm bầu được thu hoạch vào tháng 1 – tháng 2. Tất cả các nguyên liệu này có thể phơi khô để dùng lâu dài.
Công dụng trị liệu của cây trâm bầu
Trong quá khứ, các bộ phận của cây này thường được dùng để chữa phong thấp, sốt rét rừng, tiêu chảy và trị các loại giun kim, giun sán. Ở Thái Lan, cây được dùng để cầm máu và giảm đau do cơ. Các nghiên cứu y học hiện đại còn khám phá thêm nhiều công dụng trị liệu khác của cây trâm bầu như:
- Kích thích tiết dịch mật, hỗ trợ tiêu hóa: Nước sắc từ lá trâm bầu có tác dụng lợi mật và kích thích sự thèm ăn, giúp ăn ngon miệng hơn. Thông tin này rất hữu ích cho những người chán ăn, gầy gò, mệt mỏi.
- Nước sắc từ lá trâm bầu còn có tác dụng lợi tiểu, giúp cơ thể loại bỏ các chất độc hại qua đường tiểu tiện.
- Nhiều nghiên cứu khoa học đã tìm thấy các chất trong lá và hạt trâm bầu có khả năng ức chế sự hình thành và phát triển của các tế bào ung thư và gốc tự do. Các hoá chất như Cycloartane triterpenoid, Methyl quadrangutarate B và D trong lá trâm bầu đã cho thấy khả năng gây độc đối với tế bào ung thư di căn.
- Hỗ trợ điều trị HIV: Công dụng này của cây trâm bầu làm giới y học kinh ngạc. Các nhà khoa học phát hiện trong cây trâm bầu có chất có thể ức chế một enzyme quan trọng trong quá trình nhân đôi của virus HIV-1. Nhờ đó, trâm bầu hỗ trợ điều trị bệnh HIV.
- Hạt trâm bầu có tính kháng khuẩn mạnh và đặc biệt hiệu quả với các loại trực khuẩn gram âm gây nhiễm khuẩn âm đạo, cầu khuẩn gram dương và một số loại vi sinh kháng kháng sinh.
- Tốt cho tim mạch: Các nghiên cứu tại Mỹ đã phát hiện tác dụng giảm mỡ máu của trâm bầu, từ đó hỗ trợ huyết áp và tim mạch. Polyphenol, axit gallic trong cây có tính chống viêm và chống oxy hóa mạnh, giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và hỗ trợ tim.
- Các nghiên cứu cũng phát hiện công dụng ổn định đường huyết của cây trâm bầu, hỗ trợ tốt cho bệnh nhân tiểu đường tuýp 2.
Bài thuốc chữa bệnh phổ biến từ cây trâm bầu
Bài thuốc trị giun
Trong hạt…
Trâm bầu chứa các thành phần như tanin, axit béo, oxalat calcium, và axit oxalic tự do… Những chất này có tác dụng tiêu diệt nhiều loại giun, đặc biệt là giun đũa và giun kim. Hiệu quả của hạt trâm bầu có thể đạt tới 70% so với một số loại thuốc giun. Từ xa xưa, người dân ở một số quốc gia như Thái Lan và Campuchia đã có thói quen sử dụng hạt trâm bầu để điều trị giun.
Cách thực hiện như sau:
- Nướng hạt trâm bầu rồi kẹp vào chuối chín để ăn. Trẻ em ăn từ 5 – 10 hạt, người lớn ăn từ 14 – 20 hạt.
- Nghiền nát hạt trâm bầu, trộn với lá mơ lông thái nhỏ và bột làm bánh, sau đó nặn thành bánh. Sáng sớm hôm sau hấp ăn khi bụng đang đói. Lưu ý: Không ăn thêm gì khác cho đến bữa trưa. Bài thuốc cần được thực hiện liên tục trong 4 – 5 ngày.
Bài thuốc giúp thải độc gan
Để tăng cường giải độc gan, mỗi ngày bạn có thể nấu và uống nước từ 20 – 30g hạt trâm bầu. Thêm vào đó, lá trâm bầu phơi khô nấu cùng với lá cây nhân trần cũng có thể được sử dụng làm nước uống để nhuận gan và tăng cường chức năng gan.
Bài thuốc chữa xơ gan cổ trướng
Bài thuốc xơ gan cổ trướng bao gồm: 50g lá cối xay, 50g vỏ cây vọng cách, 50g vỏ cây quao nước, 50g lá trâm bầu khô, 200g quả dứa dại, và 200g cây ráy gai. Mỗi ngày sắc một thang uống.
Bài thuốc chữa nước ăn chân
Dùng 100g lá trâm bầu, 100g lá phèn đen, 100g lá móng tay, và 100g lá bạch hạ giã nhuyễn, sau đó ngâm cùng 100ml rượu trắng. Lấy nước rượu ngâm này bôi lên chỗ bị nước ăn chân 2 – 3 lần mỗi ngày. Nếu còn dư bạn có thể đậy kín nắp chai rượu ngâm để dùng dần. Đây là phương pháp rất hiệu quả tại nhà.
Bên cạnh các bài thuốc trên, rễ cây trâm bầu còn được dùng để giúp vết thương nhanh lành, lá trâm bầu thì có tác dụng giảm đau và trị bệnh tiêu chảy.
Lưu ý khi chữa bệnh bằng cây trâm bầu
Trước khi sử dụng trâm bầu trong điều trị bệnh, bạn cần lưu ý những điều sau:
- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú không nên dùng các bài thuốc từ trâm bầu.
- Không nên kết hợp các bài thuốc trâm bầu với thuốc tây trị tăng men gan, thuốc lợi tiểu, hoặc thuốc trị giun khác.
- Hạt trâm bầu chứa oxalate calcium, có thể gây nấc cụt sau khi uống, phản ứng này sẽ tự khỏi không cần điều trị.
- Cần chú ý để không nhầm lẫn cây trâm bầu với cây bạc thau, một loại thân dây leo có hoa màu tím hồng thường trồng làm cảnh; cây bạc thau cũng được gọi là trâm bầu trong dân gian.
Cây trâm bầu mang lại nhiều công dụng chữa bệnh và trị giun, những tác dụng này đã được khoa học hiện đại công nhận. Tuy nhiên, trước khi sử dụng trâm bầu, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc để đảm bảo an toàn.
Thanh Hương
Nguồn tham khảo: Youmed.vn