Sán xơ mít, còn được gọi là sán dây, là ký sinh trùng gây bệnh nhiễm trùng trong ruột người. Khi bị nhiễm sán xơ mít, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng như đau bụng và rối loạn tiêu hóa nhẹ.
Khi bị nhiễm sán xơ mít, bệnh nhân thường cảm thấy khó chịu khi các đốt sán (đặc biệt là sán dây bò) được đào thải qua phân hoặc tự động bò ra ngoài qua hậu môn, có thể xảy ra trong khi tắm, ngủ hoặc khi nằm xuống. Các đốt sán này có hình dạng dẹt, màu trắng ngà, giống như sơ mít với đầu phẳng và chúng có thể di chuyển linh hoạt.
Kiến thức cơ bản về bệnh sán xơ mít
Sán xơ mít, còn được biết đến với tên gọi sán dải hay sán dây, là ký sinh trùng có thân dẹp, dài như dải băng. Thuộc họ Taeniidae, sán xơ mít sống ký sinh trong cơ thể các động vật có xương sống. Loài này có thân cấu tạo từ nhiều đốt, mỗi đốt chứa cơ quan sinh dục đực và cái, các đốt càng xa đầu càng to.

Trong vòng đời phát triển, ấu trùng của sán sống bám trong hệ tiêu hóa của động vật có xương sống. Sán trưởng thành được cấu tạo từ ba thành phần chính:
- Phần đầu: Cấu tạo như đĩa hút hoặc móc gai giúp sán bám chắc vào ruột để hút dinh dưỡng.
- Phần cổ: Nối giữa đầu và cơ thể, nơi sinh ra các đốt sán mới.
- Phần thân: Gồm các đốt sán màu trắng đục, đốt gần cổ chứa cơ quan sinh dục phôi thai, đốt xa cổ chứa cả cơ quan sinh dục đực và cái, đốt cuối chỉ có cơ quan sinh dục cái.
Sán xơ mít có thể có từ 200 đến 6000 đốt, có thể phát triển dài đến 12 mét khi sống ký sinh trong thời gian dài. Mỗi đốt tách rời vẫn có thể tồn tại và tiếp tục vòng đời phát triển.
Loài sán xơ mít bao gồm các loài như Taenia asiatica, Taenia crassiceps, Taenia saginata, Taenia solium và nhiều loài khác, trong đó phổ biến ở người là Taenia saginata (sán bò) và Taenia solium (sán heo).
Triệu chứng nhiễm sán xơ mít
Bệnh do sán xơ mít là một vấn đề y tế thường gặp toàn cầu, có nguyên nhân từ nhiều nguồn khác nhau.
Thói quen ăn thực phẩm chưa nấu chín kỹ, rau quả không sạch, hoặc nước uống không đảm bảo vệ sinh chứa ấu trùng sán là nguyên nhân chính gây bệnh này. Môi trường sống không vệ sinh, thiếu nhà vệ sinh ở vùng nông thôn, sử dụng phân người làm phân bón, và việc chăn thả gia súc là những điều kiện thuận lợi cho sự lây lan của bệnh.

Ở Việt Nam, tình trạng này xảy ra khá phổ biến do sở thích ăn thực phẩm sống như phở bò tái hoặc thịt heo tái.
Con người là ký chủ chính của sán xơ mít, chúng có thể tồn tại và ký sinh trong cơ thể đến 25 năm. Hầu hết các trường hợp chỉ có một con sán ký sinh trong ruột non, tuy nhiên, vẫn có thể gặp tình trạng nhiều sán cùng ký sinh. Một số người mắc sán nhưng không biểu hiện triệu chứng nào.
Triệu chứng củaTriệu chứng thông thường của bệnh sán xơ mít (Taenia saginata) thường bao gồm:
- Các vấn đề tiêu hóa: Bệnh nhân có thể gặp phải đau bụng, cảm giác chán ăn, nôn, khó tiêu hóa, hay tiêu chảy.
- Cảm giác mệt mỏi.
- Giảm cân không rõ nguyên nhân.
- Các đốt của sán bò có thể thoát ra từ hậu môn, dẫn đến ngứa ngáy.
- Chảy nước dãi.
- Sốt có thể xảy ra nếu bệnh phát triển nặng.
Người bệnh có nguy cơ đối diện với nguy hiểm khi sán xơ mít dẫn đến tắc ruột do lượng sán phát triển quá nhiều. Có khả năng làm bệnh nhân tử vong nếu không được xử lý kịp thời. Bệnh nhân cũng có thể phát hiện đốt sán trong phân hoặc trên giường ngủ của họ.
Đối với Taenia solium, thường không có triệu chứng rõ rệt, nhưng khi có triệu chứng, chúng sẽ tương tự như sán xơ mít (Taenia saginata), bao gồm rối loạn tiêu hóa, mệt mỏi, giảm cân và phát hiện đốt sán trong phân. Tuy nhiên, ấu trùng của Taenia solium có thể tấn công các cơ quan quan trọng khác, gây ra những triệu chứng như sau:
- Thể nhiễm ở não: Bệnh nhân có thể đau đầu dữ dội, nhìn mờ, rối loạn tinh thần, động kinh, hoặc liệt nửa người.
- Thể nhiễm ở mắt: Gây đau ở nhãn cầu, tiết nhiều nước mắt, nhìn thấy đôi, và làm giảm thị lực.
- Thể nhiễm ở cơ: Xuất hiện các nốt vôi hóa.
- Thể nhiễm dưới da: Hình thành các nốt sưng động nhỏ.
Việc tuân thủ các biện pháp phòng ngừa như nấu chín thực phẩm, rửa sạch rau quả, uống nước đã đun sôi và duy trì vệ sinh cá nhân là cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh. Nếu phát hiện bất cứ dấu hiệu nghi ngờ nhiễm sán, việc thăm khám y tế nhanh chóng là điều cần thiết.
Dạng ấu trùng của sán xơ mít có thể gây ra hàng loạt triệu chứng tùy thuộc vào vị trí ký sinh, gây nên các vấn đề như nốt dưới da, động kinh, liệt tay chân, suy giảm trí nhớ, đau đầu nặng, tăng nhãn áp, giảm thị lực, hoặc thậm chí mù lòa nếu nang sán nằm ở mắt.
Bên cạnh các triệu chứng lâm sàng, các xét nghiệm như phân và soi tươi dưới kính hiển vi thường được áp dụng để xác định sự tồn tại của trứng sán. Sinh thiết các nốt nang dưới da cũng có thể được thực hiện trong trường hợp nghi ngờ biến chứng để thu thập thêm thông tin rõ ràng. Chụp CT scanner và MRI não là cần thiết để xem xét tình trạng nếu nghi ngờ có biến chứng không xác định được qua các phương pháp khác.
Phương pháp điều trị bệnh sán xơ mít
Để tránh biến chứng do sán xơ mít, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời là cực kỳ quan trọng. Một số loại thuốc đặc hiệu có hiệu quả cao đặc biệt là trong điều trị sán dải và ấu trùng sán. Các thuốc như praziquantel, niclosamide, và albendazole thường được sử dụng để đánh bại sán này.

Praziquantel: Là thuốc chính thường được sử dụng để điều trị cả sán dải và các ấu trùng sán. Praziquantel hoạt động bằng cách làm hỏng các cơ bên trong cơ thể của sán, gây ra các cơn co thắt và cuối cùng dẫn đến việc tiêu diệt chúng.
Niclosamide: Được sử dụng chủ yếu cho sán dải. Niclosamide làm suy yếu khả năng hấp thụ dinh dưỡng của sán thông qua hệ tiêu hóa nên sức sống của chúng bị giảm mạnh.
Albendazole: Thuốc làm gián đoạn quá trình phát triển của sán bằng cách ngăn cản sự hình thành của chitin, một thành tố quan trọng của cơ bên trong chúng. Albendazole được dùng để xử lý cả sán dải và ấu trùng sán.
Trong điều trị sán xơ mít, việc điều chỉnh phụ thuộc vào từng tình huống lâm sàng cụ thể và yêu cầu cần quan tâm đặc biệt đến từng biểu hiện lâm sàng để áp dụng liệu pháp đạt hiệu quả tối ưu.
Quan trọng hơn hết là cần thực hiện các biện pháp ngăn ngừa để tránh nhiễm sán dải. Việc nấu chín thực phẩm, rửa sạch rau quả…
uống nước đun sôi, vệ sinh cá nhân và rửa sạch rau quả là những cách quan trọng để giảm nguy cơ nhiễm sán. Ngoài ra, việc duy trì môi trường xung quanh sạch sẽ và an toàn cũng cực kỳ quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của sán xơ mít.
Các biện pháp phòng ngừa bệnh sán xơ mít
Để phòng tránh bệnh sán xơ mít hiệu quả, đặc biệt với các thói quen ăn uống, cần tuân thủ một số biện pháp sau.
Đối với sán dây trưởng thành, cần giảm thiểu rủi ro bằng cách tránh ăn thịt lợn hoặc bò chưa nấu chín kỹ, và đảm bảo thức ăn được nấu đúng cách. Đây là cách tốt nhất để ngăn ngừa lây nhiễm từ thức ăn chưa chín.

Đối với các ấu trùng sán xơ mít, thường tồn tại trong vùng sử dụng phân tươi để trồng rau, cần quản lý và xử lý phân tươi một cách cẩn thận. Ngăn mầm bệnh phát tán ra môi trường có thể giảm nguy cơ. Mọi người cần hạn chế dùng phân tươi trực tiếp trong sản xuất và luôn tuân thủ các biện pháp vệ sinh cần thiết.
Khi ăn rau sống, quá trình rửa sạch rau nhiều lần dưới vòi nước và ngâm trong nước muối là cần thiết để loại bỏ trứng giun sán, từ đó giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Điều này không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn đối phó với nguy cơ từ rau sống hiệu quả.
Thói quen rửa tay thường xuyên với xà phòng là phương pháp quan trọng để giảm nguy cơ nhiễm bệnh, đặc biệt trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với dụng cụ lao động hoặc môi trường ô nhiễm.
Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nhiễm sán, việc đi khám để xét nghiệm, chẩn đoán và được điều trị kịp thời là cần thiết để ngăn ngừa lây lan bệnh. Phát hiện và tiêu diệt sán sớm giúp xử lý vấn đề hiệu quả hơn.