Tìm hiểu về quá trình sinh sản và phát triển của ký sinh trùng

Ở người, các loại ký sinh trùng rất đa dạng, có thể ký sinh hoàn toàn hoặc không hoàn toàn, ký sinh bên trong hoặc bên ngoài, trên da hoặc dưới da, v.v.

1. Ký sinh trùng là gì?

Ký sinh trùng cần sự sống của các sinh vật đang sống khác như con người, động vật và thực vật để tồn tại. Các sinh vật bị ký sinh được gọi là vật chủ. Ký sinh trùng sử dụng sinh chất của vật chủ để sống và phát triển. Ký sinh trùng y học là lĩnh vực nghiên cứu các ký sinh trùng ký sinh và gây bệnh ở người.

Ký sinh trùng ở người có thể ký sinh theo nhiều hình thức như sau:

• Ký sinh hoàn toàn: cũng gọi là ký sinh bắt buộc suốt đời như giun đũa, giun tóc, giun móc. Hoặc ký sinh không hoàn toàn: là hình thức ký sinh tạm thời, khi ký sinh, khi tự do như một số côn trùng hút máu.
• Nội ký sinh: hình thức ký sinh bên trong cơ thể con người như sán dây, sán lá gan,… Hoặc ngoại ký sinh là ký sinh bên ngoài cơ thể, bám vào da hay hút máu qua da như tiết túc y học. Có loại ký sinh trùng trên da người, cũng có loại ký sinh trùng dưới da.
• Ký sinh trùng có thể chỉ ký sinh trên một loài vật chủ nhất định và không sống được nếu lạc chỗ như giun đũa. Hoặc có loại ký sinh trùng có khả năng ký sinh và phát triển trên nhiều vật chủ khác nhau như sán lá phổi, sán lá gan,…

2. Ký sinh trùng ở người sinh sản và phát triển như thế nào?

2.1. Ký sinh trùng ở người sinh sản bằng cách nào?

Ký sinh trùng ở người có nhiều phương thức sinh sản như:

• Sinh sản vô tính nhờ vào sự nhân đôi tế bào. Với cách này, một cá thể sẽ tự nhân đôi thành hai cá thể mới mà không cần sự giao phối giữa con đực và con cái. Thường gặp ở các ký sinh trùng đơn bào như trùng roi, amip, ký sinh trùng sốt rét,…
• Sinh sản hữu tính: là quá trình sinh sản thông qua sự giao phối giữa con đực và con cái như giun đũa, giun móc, giun kim,… Ngoài ra, có những loài ký sinh trùng lưỡng giới, trên cơ thể có cả bộ phận sinh dục đực và cái để tự giao phối như sán lá gan, sán dây,…
• Sinh sản đa phôi: từ kết quả sinh sản hữu tính, trứng nở ra ấu trùng, ấu trùng phát triển thành nang ấu trùng. Trong nang ấu trùng có nhiều mầm sinh ra ấu trùng thế hệ thứ hai, rồi từ đó phát triển thành ấu trùng thế hệ thứ ba. Các ấu trùng thế hệ thứ ba khi gặp vật chủ thích hợp sẽ phát triển thành sán trưởng thành. Đây là phương thức sinh sản đặc biệt thường thấy ở một số loài sán lá và sán dây, từ một trứng ban đầu sẽ sinh ra rất nhiều sán trưởng thành.

2.2. Ký sinh trùng ở người phát triển ra sao?

Chu kỳ sống của ký sinh trùng là quá trình phát triển từ trứng đến khi trưởng thành, có khả năng sinh sản và tiếp tục chu kỳ mới. Ký sinh trùng ở người có nhiều loại chu kỳ sống và phát triển đa dạng như:

• Kiểu chu kỳ: người←→ngoại giới. Ví dụ như: giun đường ruột, amip. Giun đường ruột ký sinh ở ruột con người, đẻ trứng. Trứng theo phân thải ra môi trường bên ngoài. Nếu gặp điều kiện thuận lợi, phôi trong trứng phát triển thành ấu trùng. Nếu người vô tình ăn phải trứng giun đũa trong nước,thức ăn có nhiễm trứng giun. Khi ấu trùng giun thoát khỏi vỏ, từ ruột chúng sẽ di chuyển tới các bộ phận khác trong cơ thể, rồi quay lại ruột để đẻ trứng.
• Kiểu chu kỳ: từ người → tiếp xúc với môi trường ngoài → qua vật chủ trung gian → trở lại người. Ví dụ, sán lá gan nhỏ. Sán này sống kí sinh trong các đường mật của gan. Trứng do sán đẻ ra sẽ theo mật ra ngoài cơ thể qua đường phân. Khi trứng gặp môi trường nước, chúng sẽ nở thành ấu trùng lông. Tìm đường ký sinh vào các loại ốc, ấu trùng lông phát triển thành ấu trùng đuôi. Sau đó, ấu trùng đuôi rời khỏi ốc và tìm đến ký sinh trong các loài cá, tạo các nang trùng trong các thớ thịt của chúng. Khi con người ăn các loài cá chứa nang trùng chưa qua nấu chín, ấu trùng sẽ xâm nhập vào cơ thể và ký sinh trong gan mật.
• Kiểu chu kỳ: từ người → tiếp xúc môi trường ngoài → qua vật chủ trung gian → quay lại môi trường ngoài → trở lại người. Ví dụ sán máng, sống ký sinh trong huyết quản nên còn gọi là sán máu. Sán máng trưởng thành ký sinh trong máu, và trứng của chúng được đào thải ra khỏi cơ thể qua phân hay nước tiểu. Khi trứng sán máng rơi xuống nước, ấu trùng lông nở ra và xâm nhập vào ốc. Sau khi thoát ra từ ốc, ấu trùng đuôi bơi trong nước và chui qua da người vào máu.
• Kiểu chu kỳ: từ người → qua vật chủ trung gian → trở lại người. Chẳng hạn, chu kỳ sống của giun chỉ bạch huyết gây bệnh cho con người. Khi muỗi chứa ấu trùng giun chỉ đốt, ấu trùng sẽ truyền sang người, rồi đến hệ thống bạch huyết và phát triển thành giun chỉ trưởng thành sống trong hệ thống này. Giun cái trưởng thành đẻ ra ấu trùng, ấu trùng lưu thông trong máu và xuất hiện ở máu ngoại vi vào ban đêm. Ấu trùng từ người này có thể truyền sang người khác qua vật chủ trung gian là muỗi.
• Kiểu chu kỳ: từ người ←→ sang người. Chẳng hạn, trùng roi âm đạo truyền từ người này sang người khác qua quan hệ tình dục, và bệnh ghẻ truyền qua tiếp xúc.

Mặc dù ký sinh trùng ở người có nhiều cách sinh sản và các loại có chu kỳ sống phức tạp, mỗi loại ký sinh trùng đều có tuổi thọ nhất định. Thực tế, một số bệnh ký sinh trùng có thể tự khỏi nếu không bị tái nhiễm. Giữ vệ sinh cá nhân, ăn uống an toàn, đảm bảo môi trường sống sạch sẽ là cách phòng ngừa sự xâm nhập của ký sinh trùng.

Khách hàng cần thăm khám, điều trị bệnh tại Vinmec có thể trực tiếp đến Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc hoặc đặt hẹn trực tuyến TẠI ĐÂY.

XEM THÊM:

• Phân biệt vi khuẩn – virus – ký sinh trùng
• Các xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét
• Ảnh hưởng khi bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma trong thai kỳ